دکتر بلال:
بسم الله الرحمن الرحيم، الحمد لله رب العالمين، والصلاة والسلام على نبي الرحمة وعلى آله وأصحابه أجمعين.
برادران و خواهران گرامی، سلام بر شما هر جا که هستید. با شما هستیم در قسمت جدیدی از برنامهی خودمان «و يتفکرون». با هم در آغاز این برنامه به جناب استاد دکتر محمد راتب نابلسی خوش آمد میگوییم. سلام و درود بر شما.
دکتر راتب:
عليكم السلام ورحمة الله وبركاته.
دکتر بلال:
استاد عزیز امروز دربارهی یک آیهی قرآنی سخن میگوییم و از آن به یک آیهی هستی میپردازیم، این زمین، این سیارهای که در آن زندگی میکنیم. خداوند دربارهی آن میفرماید:
﴿ أَمَّنْ جَعَلَ الْأَرْضَ قَرَاراً ﴾
﴿ يا آن كس كه زمين را آرامگاهی ساخت ﴾
این زمین یک آرامگاه است. استاد اگر ممکن است دربارهی این واژه آرامگاه اشارهای داشته باشیم؟
اشاراتی به واژهی آرامگاه:
دکتر راتب:
سوار یک ماشین آخرین مدل و گران هستید. در حال حرکت هستید که لرزشی را احساس میکنید. حتی اگر این لرزش اندک باشد، اما آرامش مطلق وجود ندارد. سی کیلومتر در ثانیه شگفت آور است. حرکتی با سی کیلومتر در ثانیه که زمین در گردش به دور خورشید انجام میدهد و یا این حال آرامش مطلق وجود دارد. ساختمانها را ببینید که کوچکترین زلزلهای تمام ساختماها را خراب میکند. ساختمانهایی که خراب نشدند به آن معنی است که آرامش کامل در آنها وجود دارد. زمین در یک آن هم حرکت میکند و هم ثابت است. این تفاوتها ظریف و شگفت انگیز است.
دکتر بلال:
استاد مسائل با خلافشان آشکار میشوند و اشیاء با ضد خودشان شناخته میشوند. خداوند متعال میفرماید:
﴿ قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَى أَنْ يَبْعَثَ عَلَيْكُمْ عَذَاباً مِنْ فَوْقِكُمْ ﴾
﴿ بگو او تواناست كه از بالاى سرتان يا از زير پاهايتان عذابى بر شما بفرستد ﴾
انسان در اختیار خداوند است:
دکتر راتب:
این آذرخشها یا موشکهای جهان جدید. خداوند متعال میفرماید:
﴿ أَوْ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِكُمْ ﴾
این زلزله یا مین، مورد ترسناک سوم است. خداوند متعال میفرماید:
﴿ أَوْ يَلْبِسَكُمْ شِيَعاً وَيُذِيقَ بَعْضَكُمْ بَأْسَ بَعْضٍ ﴾
﴿ شما را گروه گروه به هم اندازد [و دچار تفرقه سازد] و عذاب بعضى از شما را به بعضى [ديگر] بچشاند ﴾
جنگهای داخلی.
﴿ قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَى أَنْ يَبْعَثَ عَلَيْكُمْ عَذَاباً مِنْ فَوْقِكُمْ أَوْ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِكُمْ أَوْ يَلْبِسَكُمْ شِيَعاً وَيُذِيقَ بَعْضَكُمْ بَأْسَ بَعْضٍ ﴾
﴿ بگو او تواناست كه از بالاى سرتان يا از زير پاهايتان عذابى بر شما بفرستد يا شما را گروه گروه به هم اندازد [و دچار تفرقه سازد] و عذاب بعضى از شما را به بعضى [ديگر] بچشاند ﴾
پس انسان در اختیار خداوند است.
دکتر بلال:
استاد منظور از این فرموده الهی چیست:
﴿ أَوْ يَلْبِسَكُمْ شِيَعاً ﴾
﴿ یا شما را گروه گروه به هم اندازد ﴾
اختلافات فرقهای تنها برگ برندهی دشمنان دین:
دکتر راتب:
دربارهی این اختلافات فرقهای خداوند میفرماید:
﴿ إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِي الْأَرْضِ ﴾
﴿ فرعون در سرزمين [مصر] سرکشی کرد ﴾
اختلافات فرقهای تنها برگ برندهی دشمنان دین. خداوند میفرماید:
﴿ إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِي الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِيَعاً ﴾
﴿ فرعون در سرزمين [مصر] سرکشی کرد و مردم آن را طبقه طبقه ساخت ﴾
همیشه اختلاف بینداز و حکومت کن. وقتی آمریکا عراق را اشغال کرد. تو سنی هستی و من شیعه و تو کرد و من آشوری و تو حمدانی و تو چنین و چنان، این تنها برگ برندهی دشمن است.
دکتر بلال:
همچنین استاد آیهای را دربارهی آرامش زمین به یاد میآورم. خداوند میفرماید:
﴿ وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً قَرْيَةً كَانَتْ آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَداً مِنْ كُلِّ مَكَانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذَاقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا كَانُوا يَصْنَعُونَ ﴾
﴿ و خدا شهرى را مثل زده است كه امن و امان بود [و] روزياش از هر سو فراوان میرسيد پس [ساكنانش] نعمتهاى خدا را ناسپاسى كردند و خدا هم به سزاى آنچه انجام میدادند طعم گرسنگى و هراس را به [مردم] آن چشانيد ﴾
حوادث طبیعی دو تفسیر علمی و الهی دارند:
دکتر راتب:
در این آیه یک نکتهی بسیار ظریف وجود دارد. هر زلزله یا رخداد طبیعی یک تفسیر علمی زودهنگام دارد. لرزش لایههای زمین. یک تفسیر دورتر دارد. تفسیر دورتر تفسیری الهی است و من امیدوارم که انسان تفسیر علمی را درک کند. هیچ مانعی نیست. اما نباید فراموش کرد که یک تفسیر الهی نیز وجود دارد. یک رویداد بسیار دردناک بدون دلیل رخ نمیدهد. خداوند میفرماید:
﴿ مَا يَفْعَلُ اللَّهُ بِعَذَابِكُمْ إِنْ شَكَرْتُمْ وَآمَنْتُمْ ﴾
﴿ خداوند چرا شما را عذاب کند اگر شکر گزارید و ايمان آوريد ﴾
دکتر بلال:
البته اینها زلزلههای دنیایی هستند. زلزلههای قیامت چطور است؟ خداوند متعال میفرماید:
﴿ يَوْمَ تَرَوْنَهَا تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَتَضَعُ كُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَهَا وَتَرَى النَّاسَ سُكَارَى وَمَا هُمْ بِسُكَارَى وَلَكِنَّ عَذَابَ اللَّهِ شَدِيدٌ ﴾
﴿ روزى كه آن را ببينيد هر شيردهندهاى آن را كه شير مىدهد [از ترس] فرو مىگذارد و هر آبستنى بار خود را فرو مینهد و مردم را مست میبينى و حال آنكه مست نيستند ولى عذاب خدا شديد است ﴾
دکتر راتب:
من کاملا زلزلهی قاهره را به یاد دارم. من یک فامیل نزدیک در آنجا دارم. همسرش از شدت ترس پسرش را برداشته و پایین آمده است و در خیابان دیده پسرش نیست بلکه کفش شوهرش است. از شدت ترس کفش شوهرش را برداشته و فکر کرده که پسرش است. این واقعا رخ داده است.
دکتر بلال:
این زلزلهی دنیایی است چه رسد به زلزلهی قیامت؟ این کسی است که زمین را برایتان آرامگاهی قرار داده است. بیان کردید که زمین سی کیلومتر در ثانیه تقریبا حرکت میکند و با این حال ما احساس نمیکنیم.
هم چنین از معانی آرامگاه، نیروی جاذبه نیز میباشد؟
نیروی جاذبه از دلایل آرامش زمین است:
دکتر راتب:
اکنون در فضا پیما، فضانورد به سقف میچسبد. منطقهای میان زمین و ماه بدون نیروی جاذبه وجود دارد. هیچ چیزی وزن ندارد. لیوان در فضا معلق است. نعمت نیروی جاذبه بسیار با ارزش است. لیوان را اینجا میگذاری در جایش نمیماند. زیرا به زمین جذب میشود. یخچال در اینجا سرجای خودش است. ثبات اشیا در زمین نعمت بسیار بزرگی است که انسان به آن بی توجه است. نیروی جاذبهی زمین وجود دارد اما اگر در میان آسمان باشیم و در منطقهای بدون نیروی جاذبه زندگی کنیم هیچ چیزی ثابت نمیماند. همه چیز تغییر میکند. حتی همه چیز را در سقف خواهیم دید.
دکتر بلال:
این یکی از دلایل آرامش زمین و نیروی جاذبه نیز است استاد. خداوند فرموده است:
﴿ أَمَّنْ جَعَلَ الْأَرْضَ قَرَاراً ﴾
﴿ يا آن كس كه زمين را آرامگاهی ساخت ﴾
این زمین مناسب زندگی است.
آماده شدن زمین برای زندگی:
دکتر راتب:
در آن آب گوارا وجود دارد و گاهی چشمه در کوه است. کوه انباری است. من میدانم که آب انبار چشمهی فیجه-چشمهای که دمشق را آب میدهد- از جنوب دمشق به حمص تقریبا و از نیمهی لبنان تا سیف البادیه است. این منبع منبع چشمهی فیجه در شام است. منابع بسیار و آب گوارایی دارد.
دکتر بلال:
خداوند عزوجل لوازم زندگی را مهیا کرده است.
دکتر راتب:
خداوند متعال میفرماید:
﴿ وَجَعَلْنَا لَكُمْ فِيهَا مَعَايِشَ ﴾
﴿ و براى شما در آن وسايل زندگى قرار داديم ﴾
لوازم کسب روزی و منافع مردم را در آن نهاده است، مانند هوا. مثلا هوای پاک را نمیبینید، آن را نفس میکشید، اکسیژن دارد، هیدروژن دارد. ما چیزهایی داریم. یکی از نامهای نیک خداوند لطیف و نیکو است و اشیای لطیف و نیکویی وجود دارند.
دکتر بلال:
سرور گرامی، یکی از علما گفته است: در زمین صدها هزار نوع موادغذایی وجود دارد که خداوند آن را برای انسان نهاده است و این زمین را محل آرامش انسان قرار داده است که خانهاش را در آن میسازد و با خانوادهاش در آن زندگی میکند. استاد بزرگوار خوب است به موضوعی مرتبط به تفکر در سورهی اعراف برویم که خداوند میفرماید:
﴿ أَوَلَمْ يَنْظُرُوا فِي مَلَكُوتِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا خَلَقَ اللَّهُ مِنْ شَيْءٍ وَأَنْ عَسَى أَنْ يَكُونَ قَدِ اقْتَرَبَ أَجَلُهُمْ فَبِأَيِّ حَدِيثٍ بَعْدَهُ يُؤْمِنُونَ ﴾
﴿ آيا در ملكوت آسمانها و زمين و هر چيزى كه خدا آفريده است ننگريستهاند و اينكه شايد هنگام مرگشان نزديك شده باشد پس به كدام سخن بعد از قرآن ايمان میآورند ﴾
ارتباط آفرینش آسمانها و زمین در اینجا چیست و آیا زمان نابودی شان فرا نرسیده است؟
دکتر راتب:
آسمانها و زمین را به خاطر این آفرید که او را بشناسیم. این شناخت اگر زمان مرگ فرا رسیده باشد به ما کمک میکند. اساس انسان برای بهشت آفریده شده است. نکتهی ظریف این است که انسان برای بهشتی آفریده شده که پهنای آن به اندازهی آسمانها و زمین است. در آن چیزهایی است که نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده و نه به دل انسانی خطور کرده است. اما ما به دنیا آورده شدهایم تا بهای بهشت پرداخته شود. بهای بهشت کار نیک است. کار نیک نامیده شده است زیرا برای عرضه به خدا پسندیده است و چه زمانی پسندیده و نیکو است؟ وقتی که خالص و درست باشد. خالص چیزی است که برای رضای خدا است. درست بر اساس سنت رسول الله است. پس علت وجود ما در دنیا این است. چطور پدر کسی وی را به پاریس میفرستد تا دکترای خود را از دانشگاه سوربون بگیرد؟ تنها علت وجودش در این شهر بزرگ تحصیل است. خداوند متعال میفرماید:
﴿ وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ ﴾
﴿ و جن و انس را نيافريدم جز براى آنكه مرا بپرستند ﴾
عبادت، اطاعتی داوطلبانه و آمیخته به محبتی قلبی مبتنی بر شناختی یقینی است که منجر به خوشبختی جاودانه میشود.
دکتر بلال:
استاد فرمودهی خداوند متعال:
﴿ وَأَنْ عَسَى أَنْ يَكُونَ قَدِ اقْتَرَبَ أَجَلُهُمْ ﴾
﴿ و اينكه شايد هنگام مرگشان نزديك شده باشد ﴾
تفکر دربارهی مرگ نیز در گسترهی تفکر قرار میگیرد؟
دکتر راتب:
به خدا به نظر من مهمترین چیز برای مؤمن این است که موضوع مرگ را در حساب کتابهای روزانهاش بگنجاند، چرا که در یک چشم به هم زدن و در یک ثانیه تبدیل به مردهای بی جان میشود. شخصی را به یاد میآورم که من و او در یک جا کار میکردیم. وقت بیکاری داشتیم و از طرحها و پروژه هایش برایم میگفت. به خدا سوگند دربارهی بیست سال آینده برایم حرف میزد و من گوش میکردم. میگفت: من با وام به الجزایر خواهم رفت. حقوقم پنج برابر خواهد شد. پنج سال در آنجا میمانم. در تابستان بر نمیگردم. میخواهم تابستان را در اسپانیا، ایتالیا، نروژ و سوئیس بگذرانم. از این سرزمینها بار خود را میبندم و به دمشق بر میگردم و خانهای میخرم و یک مغازه میخرم و در آنجا کادویی باز میکنم. باور کنید تقریبا یک ساعت دربارهی پروژههای بیست سال آیندهاش برایم حرف میزد و من گوش میدادم. به خانه رفتم و عصر برای کاری از خانه خارج شدم. دیدم روی دیوار در همان روز آگهی مرگ وی نصب شده است. این مرگ ناگهان میآید. قبر صندوق عمل است. من خردمندانهتر و زیرکانهتر از کسی که مرگ را در حساب کتابهای روزانهاش دارد سراغ ندارم. بندهام برگشتند و تو را رها کردند. در خاک دفنت کردند و اگر با تو میماندند هم سودی برایت نداشت و اکنون تنها مرا داری و من آن زندهی جاودانم و نمیمیرم.
شخصی بسیار پولداری هتلی در پاریس خرید که هشت طبقه داشت. این هتل همیشه پر بود. پس از دو روز خداوند جان او را ستاند. مرگ چیست؟ به نظر من زیرکترین کس آن است که مرگ را در حساب و کتاب هایش بگنجاند و اگر مرگ را در حسابهای خود گنجانید کار نیکی خواهد داشت که پس از مرگ به او سود رساند.
دکتر بلال:
بنابرین استاد، این رابطه آیهای است که جلب توجه میکند، خداوند میفرماید:
﴿ أَوَلَمْ يَنْظُرُوا فِي مَلَكُوتِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا خَلَقَ اللَّهُ مِنْ شَيْءٍ وَأَنْ عَسَى أَنْ يَكُونَ قَدِ اقْتَرَبَ أَجَلُهُمْ فَبِأَيِّ حَدِيثٍ بَعْدَهُ يُؤْمِنُونَ ﴾
﴿ آيا در ملكوت آسمانها و زمين و هر چيزى كه خدا آفريده است ننگريستهاند و اينكه شايد هنگام مرگشان نزديک شده باشد پس به كدام سخن بعد از قرآن ايمان میآورند؟! ﴾
دکتر راتب:
پرسش گیج کنندهای است. آیا ممکن است انسانی هر روز مانند روز پیش بیدار شود؟ در فرودگاهها خروجی داریم، هر انسانی خروجی دارد. یکی با یک سانحه، یکی با بیماری قلبی، یکی با بیماری کلیوی و....
دکتر بلال:
از خداوند میخواهیم که ما و بینندگان را عاقبت به خیر کند. برادران و خواهران سپاسگزاریم که با ما بودید و همیشه خوب و خوش باشید. از خداوند همیشه سلامتی و امنیت و ایمان را برایتان آرزو داریم. به امید دیدار شما را به خدایی میسپاریم که امانت دار است. والسلام علیکم ورحمه الله.